's-Heerenhoek

's-Heerenhoek

Luchtfoto van 's Heerenhoek. Foto: W.F. Helm, 1988. Bron: ZB, Beeldbank Zeeland, rec.nr. 23711

Het dorp: kenmerken

Dorp binnen de gemeente Borsele, Zuid-Beveland; vóór de gemeentelijke herindeling van 1 januari 1970 een zelfstandige gemeente. Het dorp telde op 1 januari 2021 1975 inwoners. Tot 's-Heerenhoek behoort de buurtschap Rijkebuurt. Het dorp is genoemd naar de ambachtsheren van 's-Heer Arendskerke: Ambachtsherenhoek, later 's-Heerenhoek.

Wapen

Dit wapen werd bij K B. van 26 november 1819 aan de gemeente verleend. Het schildhoofd vertoont de drie palen van het wapen van 's-Heer Arendskerke, omdat 's Heerenhoek in die heerlijkheid is gesticht. Het groene veld stelt de dorpsdijk voor met de schuin daaroverheen lopende voetpaden.

Vlag

De vlag van 's-Heerenhoek bestaat uit drie even lange banen zwart-geel-wit. Deze kleuren combineren de wapenkleuren van Brabant (zwart-geel), waarvandaan een groot deel van de bevolking afkomstig was en de pauselijke kleuren (geel-wit), gekozen vanwege de overwegend r.k. godsdienst. Bovendien symboliseert de vlag de ontwikkeling van de gemeente van zwarte armoede tot welvaart (goud en zilver). Bij raadsbesluit van 6 november 1963 is de vlag ingesteld waarmee de Hoge Raad van Adel niet accoord kon gaan.

Varia

Kermis te 's-Heerenhoek op zaterdag, zondag en maandag volgende op de vierde maandag in de maand juli.

Carnaval

Tijdens het carnaval wordt 's-Heerenhoek omgedoopt tot "Paerehat". In tegenstelling tot vele plaatsen waar de carnavalsnaam geen duidelijke oorsprong heeft, en het bijvoegsel 'hat' toegevoegd is aan een dierennaam, refereert de naam Paerehat wel degelijk naar een bestaande geografische locatie. Aan de westzijde van 's-Heerenhoek, naast de locatie van de huidige handboogschietwei, lag vroeger een grote kreek alwaar men dode paarden (paerden) begroef. Het was eenvoudiger om de dode dieren in de kreek te dumpen dan een put graven om ze te begraven. Van lieverlee kreeg de kreek hierdoor de naam 'Het Paerehat'. Tegenwoordig is de kreek grotendeels gedempt en resteert er alleen nog een watergang op deze locatie. Deze watergang draagt overigens nog steeds de naam 'het Paerehat'.

Economie

Er is confectie-industrie en een constructiebedrijf voor landbouwmachines, waaronder aardappelrooiers. Voorts overwegend agrarische bedrijven.

Monumenten

Kerk Sint Willibrordus aan de Deken Holtkampstraat nr. 9 in 's-Heerenhoek. Foto: W. van Gorsel, 2021. Bron: ZB, Beeldbank Zeeland, rec.nr. 188258

De N.H. kerk dateert uit 1672; in 1833 verbouwd. De R.K. kerk, gewijd aan Willibrordus, werd in 1797 gesticht; het huidige kerkgebouw dateert uit 1870.

Geschiedenis

's-Heerenhoek ligt op een plaats waar de Nieuwe Kraaijert polder (bedijkt 1612), de Borssele-polder (1616) en de West-Kraaijertpolder (1642) elkaar raken. De kerkelijke gemeente, waarvan Nieuwdorp vanaf het begin deel uitmaakte, werd in 1657 officieel in de classis opgenomen en kreeg in hetzelfde jaar haar eerste predikant, Abraham Stroobant. De naam van deze gemeente was Calishoek en niet 's-Heerenhoek, zoals uit de notulen van de classis Zuid-Beveland blijkt. Deze naam bleef tot in de 19e eeuw in gebruik, ook voor de grote r.k. parochie die hier ontstond. Calishoek betekent arme buurt.

Aanvankelijk viel het dorp zowel kerkelijk als bestuurlijk onder het naburige Heinkenszand. Kerkelijk werd men in 1655 zelfstandig en bestuurlijk moet dat omstreeks 1672 zijn gebeurd. Het was toen al een 'compleet' dorp met herbergen, een molen, een kerk en een school, met neringdoenden en ambachtslieden. In 1672 werd hier een Nederlands Hervormde kerk gebouwd. Op 11 mei 1687 vermoorde de hervormde predikant van het dorp, Jacobus de Cliever, zijn collega Nicolaas van de Velde die predikant was in Driewegen. De hervormde kerk is halverwege de jaren 80 gesloopt en in 1988 herbouwd in het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem.

In het katholieke 's Heerenhoek speelt het carnaval vaqn oudsher een belangrijke rol. Foto: J. Wolterbeek, ca. 1980. Bron: ZB, Beeldbank Zeeland, rec.nr. 116911

's-Heerenhoek geldt van oudsher als een katholiek bolwerk in een voornamelijk protestantse omgeving, toch is 's-Heerenhoek pas na 1800 overwegend katholiek geworden. Nadat de Geuzen heel Zuid-Beveland in handen hadden, werd op 15 april 1576 in heel Zeeland het katholicisme verboden. Dit verbod werd nog eens aangescherpt in 1583. Als gevolg van dit verbod werden de katholieke diensten in de 17e en 18e eeuw in het geheim in verschillende boerderijen rondom het dorp gehouden. Deze situatie duurde voort tot de Franse bezetting, die Nederland onder andere vrijheid van godsdienst bracht.

Omstreeks 1710 waren er in 's-Heerenhoek maar ongeveer 40 katholieken op een totale bevolking van naar schatting 300 zielen. Dat is dus maar 13%. Op verschillende andere dorpen in de omgeving, zoals 's-Gravenpolder en Kapelle, die later vrijwel volledig protestants waren, woonden er toen veel meer katholieken dan in 's-Heerenhoek. Pas na circa 1760 kwam een veranderingsproces op gang dat in een periode van twee eeuwen leidde tot een volledige katholisering van het dorp. Door de machtswisseling in 1795 werd de vrijheid van godsdienst een feit. Vrij snel daarna werd in 's-Heerenhoek een rooms-katholieke statie gesticht met een eigen pastoor en een kerkgebouw. Maar bij het stichten van de eigen parochie in 's-Heerenhoek in 1797, waren de katholieken nog ruim in de minderheid. Tot laatstgenoemd jaar werd het hele platteland van Zuid-Beveland (van Bath tot Borssele) vanuit Goes door één pastoor bediend.

Sinds 1874 staat midden in het dorp de neogotische rooms-katholieke Sint-Willibrorduskerk. De katholisering van het dorp verliep vervolgens vrij snel. In 1920 waren er evenveel katholieken als gereformeerden. Dat resulteerde in de oprichting van een katholieke lagere school, de tweede in Nederland (na Volendam). Momenteel is het overgrote deel van het dorp katholiek.

Auteur

M.P. de Bruin, J.A. Trimpe Burger, S.J.M. Hulsbergen

Literatuur

• Ab Utrecht Dresselhuis, Wandelingen.
• A. de Smit, ‘s-Heer Arendskerke.
• Zie voorts: bibliografie, topografische ingang.

Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Bekijk de originele tekst uit de Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984