Jan Campert

Jan Campert
Jan Campert
Geboren	15 augustus 1902 Spijkenisse
Overleden	12 januari 1943 Neuengamme (Duitsland)
Beroep	letterkundige, schrijver, dichter.
VIAF	J. Campert

Literaire carrière

Jan Remco Theodoor Campert bracht een groot deel van zijn jeugd door te Westkapelle, waar zijn vader arts was. Later keerde hij er regelmatig terug. Jan Campert is bij het grote publiek eigenlijk uitsluitend bekend door zijn illegaal uitgegeven gedicht De achttien dooden, een van de meest bekende verzetsgedichten. Campert werd opgeleid voor de handel, maar ging in de journalistiek. Hij bleek een bekwaam en kundig toneelcriticus en auteur van verhalen en gedichten. Hij schreef slechts twee romans: Die in het donker en Wier, de laatste titel werd later bewerkt door zijn zoon Remco Campert en verscheen onder de titel Kerend getij Ter nagedachtenis aan Jan Campert werd na de oorlog de Jan Campert-Stichting in het leven geroepen, die jaarlijks verschillende letterkundige prijzen toekent, zoals de Constantijn Huygensprijs, de Vijverbergprijs, de Jan Campertprijs en de Essayprijs. Zijn Westkappelse jaren heeft hij beschreven in Herinneringen aan Zeeland in Ons Zeeland 3 (1928) en 4 (1929). Een van zijn beste gedichten is 'Lof van Walcheren', opgenomen in zijn Verzamelde Gedichten 1922-1943 (1947).

Kerend getij

Omslag van 'Kerend getij' met het dorp Zoutelande op de achtergrond

Kerend getij handelt over het dorpsleven in Zoutelande en omgeving in de jaren twintig en dertig van de 20ste eeuw. Hoofdpersonen zijn de lichtwachter Tanne Ingelse, de bij haar intrekkende stroper Lou van Zakke en de voormalige boerenzoon Gabe Vader. De kwade hand van de oppermachtige boeren in gemeenteraad en samenleving op Walcheren is zichtbaar in de persoon van de rijke boer Cysouw en zijn dochter Wanne.

Verzet in de oorlog

Jan Campert heeft zich nooit kunnen neerleggen bij de Duitse overweldiging van Nederland. Zijn beroemde gedicht over `De achttien dooden' getuigde reeds daarvan. Hij schreef het onder de indruk van de eerste massa-processen, die eindigden in massafusillades. Van hand tot hand doorgegeven werd het XIVe sonnet uit zijn bundel 'Sonnetten voor Cynara.' Om veiligheidsredenen werd het vers uit het boekje weggelaten, maar voor enkele vrienden schreef hij het erin (afb. 2). Campert probeerde ook vervolgde joodse landgenoten in veiligheid te brengen. Bij een van deze expedities werd hij gegrepen en via Breda en Haren naar Neuengamme versleept, waar hij overleed. Een uit de gevangenis van Breda gesmokkeld briefje getuigt van deze lijdensweg.

Gedicht de achttien doden

Jan Campert - De 18 dooden, affiche, ca. 1945, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 15518

Een cel is maar twee meter lang

en nauw twee meter breed,

wel kleiner nog is het stuk grond

dat ik nu nog niet weet,

maar waar ik naamloos rusten zal,

mijn makkers bovendien,

wij waren achttien in getal,

geen zal den avond zien.

O lieflijkheid van lucht en land,

van Hollands vrije kust –

ééns door den vijand overmand,

vond ik geen uur meer rust;

wat kan een man oprecht en trouw,

nog doen in zulk een tijd?

Hij kust zijn kind, hij kust zijn vrouw

en strijdt den ijdelen strijd.

Ik wist de taak die ik begon

een taak van moeiten zwaar,

maar 't hart dat het niet laten kon

schuwt nimmer het gevaar;

het weet hoe eenmaal in dit land

de vrijheid werd geëerd,

voordat een vloek'bre schennershand

het anders heeft begeerd,

voordat die eeden breekt en bralt

het misselijk stuk bestond

en Hollands landen binnenvalt

en brandschat zijnen grond,

voordat die aanspraak maakt op eer

en zulk germaansch gerief,

een land dwong onder zijn beheer

en plunderde als een dief.

De rattenvanger van Berlijn

pijpt nu zijn melodie;

zoo waar als ik straks dood zal zijn,

de liefste niet meer zie

en niet meer breken zal het brood

noch slapen mag met haar –

verwerp al wat hij biedt of bood

die sluwe vogelaar.

Gedenkt, die deze woorden leest,

mijn makkers in den nood

en die hen nastaan 't allermeest

in hunnen rampspoed groot,

zooals ook wij hebben gedacht

aan eigen land en volk,

er komt een dag na elke nacht,

voorbij trekt ied're wolk.

Ik zie hoe 't eerste morgenlicht

door 't hooge venster draalt –

mijn God, maak mij het sterven licht,

en zoo ik heb gefaald

gelijk een elk wel falen kan,

schenk mij dan Uw genâ,

opdat ik heenga als een man

als ik voor de loopen sta.

Geëxecuteerden

Geuzen

1. Jan Wernard van den Bergh
2. George den Boon
3. Reijer Bastiaan van der Borden
4. Nicolaas Arie van der Burg
5. Jacob van der Ende
6. Albertus Johannes de Haas
7. Leendert Keesmaat
8. Arij Kop
9. Dirk Kouwenhoven
10. Jan Kijne
11. Leendert Langstraat
12. Frans Rietveld
13. Johannes Jacobus Smit
14. Hendrik Wielenga
15. Bernardus IJzerdraat

Februaristakers

1. Hermanus Coenradi
2. Joseph Eijl
3. Eduard Hellendoorn

Studies over Jan Campert

Omslag van het boek Uit een jeugd

In 2004 verscheen van de hand van Hans Renders de biografie Wie weet slaag ik in de dood. Aad de Klerk en Ans Dingemanse-Dieleman berzorgden in 2016 de heruitgave van de 34 bijdragen die Jan Campert tussen 1928 en 1929 schreef over zijn jeugd op Walcheren voor het tijdschrift Ons Zeeland. Dit werk verscheen onder de titel Uit een jeugd. Herinneringen aan Zeeland met een gedicht van Remco Campert.

Bibliografie

• Refreinen. Verzen, 1922.
• Verzen, 1925.
• Het verliefde lied en andere verzen, 1928.
• Het Chineesche mysterie, 'n Ned. detectiveroman, 1932
• Klokslag twaalf, 1933.
• Die in het donker..., 1934
• Wier, 1935
• Verwilderd landschap, 1936.
• Drie novellen, 1940.
• Het lied der achttien dooden, 1941.
• Slordig beheer, 1941
• Sonnetten voor Cynara, 1942.
• Verzamelde gedichten (1922-1943), 1947
• Wie weet slaag ik in de dood, 1962.
• Kerend getij (Amsterdam, 1974).
• Dat ik van binnen brand, 2004.

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Bekijk de originele tekst uit de Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Auteur

P.J. Meertens, herzien Johan Francke, 2016

Literatuur

• Hoekstra, Over Jan Campert.
• Hans Renders, Wie weet slaag ik in de dood. Biografie van Jan Campert (Amsterdam, 2004).
• Uit een jeugd. Herinneringen aan Zeeland met een gedicht van Remco Campert. Bezorgd en toegelicht door Ans Dingemanse-Dieleman en Aad de Klerk (Vlissingen, 2016).
• Edo Hebinck, Zonen van Westkapelle. Adriaan Viruly, Jan Camper, Ed van Elsäcker, als Westkapels drietal (Ede: Stichting Museum Droom en geheugen, 2019).