Pieter Jacobus Meertens

Pieter Jacobus Meertens
Meertens op circa 30-jarige leeftijd, foto Collectie Meertens, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 109789
Geboren	6 september 1899 Middelburg
Overleden	28 oktober 1985 Amstelveen
Beroep	taalkundige en literatuurcriticus
VIAF	P.J. Meertens

Leven en werk

Bureau waaraan P.J. Meertens werkte in het Meertens Instituut, foto: J. Francke, 8 maart 2016 Collectie Meertens, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 154693

Meertens werd geboren aan de Korendijk 59 in Middelburg en volgde het gymnasium in de stad. Hij ging daarna Nederlandse letteren te Utrecht studeren, waar hij in 1943 promoveerde op Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft der zeventiende eeuw. Na enige jaren les gegeven te hebben in Woerden (1925) en Doetinchem (1926) gaf hij de voorkeur aan een baan bij de Universiteitsbibliotheek van Utrecht. Hij kreeg in 1930 de leiding van het dialectbureau van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, dat uitgegroeid is tot het Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde (vanaf 1979 Meertens Instituut), waarvan hij tot 1965 directeur was. Dankzij naaste medewerker J.J. Voskuil geniet deze instelling landelijke bekendheid als 'Het Bureau'Meertens vertolkt in deze zevendelige roman de rol van directeur A.P. Beerta. De meeste andere voorkomende personages zijn synoniemen van bestaande personen. Tijdens de oorlog kwam Meertens in de problemen. Niet alleen probeert de Duitse bezetter invloed te krijgen op het Instituut, Meertens zelf gebruikt zijn netwerk om relationele contacten te leggen en gelijkgestemden te helpen. Hij wordt in september 1940 gearresteerd wegens het verrichten van 'seksuele handelingen' met een minderjarige. Hij kreeg er een half jaar gevangenisstraf voor maar mocht nadien zijn werk voortzetten, waarmee voorkomen werd dat een nationaal-socialist als directeur werd gekozen. Na de oorlog startte Meertens met Wim Storm, Henriëtte Roland Holst, Jef Last Hans Bovenkerk en enkele anderen De Vlam, de opvolger van het illegaal verschenen De Vonk. Dit was een socialistisch blad. Na zijn pensionering in 1965 ging Meertens geenszins stilzitten en nam zitting in allerlei bestuursfuncties. Op 1 januari 1975 kreeg hij een beroerte en raakte in coma. Hij werd opgenomen in een verpleeghuis in Amstelveen waar hij deels herstelde. Op 28 oktober 1985 overleed hij daar.

Publicaties

Voormalig woonhuis 'de Spelende leeuw' van P.J. Meertens aan Dam 48 te Middelburg (huis met witte gevel in het midden), foto, Wim Helm, 9 december 1997, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 6041

Meertens schreef een groot aantal wetenschappelijke studies, onder andere over Zeeuwse familienamen (1947); Een Zeeuwse volkskundige enquête uit 1860 (1961) en vele artikelen over Zeeuwse onderwerpen en personen en verzorgde tekstuitgaven van onder meer Pieter Lenaerts van der Goes, Den druyven-tros der amoureusheyt (1929); Adriaen Valerius, Nederlandtsche gedenckclanck (1942; met N.B. Tenhaeff en A. Komter-Kuipers); Johan de Brune, Emblemata of zinne-werck (1970). Samen met anderen redigeerde hij onder andere De Nederlandse volkskarakters (1938); Het eiland Urk (1942); Dialectatlas van de Zeeuwsche eilanden (1940); Taalatlas van Noord- en Zuid-Nederland (1939); Volkskundeatlas van Nederland en Vlaams-België (1959); bijdragen over Zeeland 1925-1975 in Meertens over de Zeeuwen (1979). Zie verder bibliografie. Een biografie van Meertens is te vinden in Piet Meertens in het voetspoor van Henriëtte Roland Holst (1982).

Nalatenschap

De literaire nalatenschap van Meertens bevind zich in diverse collecties. De Universiteitsbibliotheek van de Universiteit Amsterdam bezit persoonlijke correspondentie en algemene aantekeningen en verzamelingen. Dossiers en aantekeningen die verband hielden met zijn werk werden ondergebracht in een collectie op het P.J. Meertens Instituut, ook worden daar nog enkele meubelstukken bewaard. Ook het Letterkundig Museum in Den Haag bezit enkele stukken van Meertens. De Zelandica kwamen in bezit van ZB| Planbureau en Bibliotheek van Zeeland.

Prijzen

• 1960 - Erelid van de Koninlijke Vlaamse Academie
• 1964 - Zeeuwse prijs voor Kunsten en Wetenschappen
• 1966 - Lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
• 1969 - Erelid van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen

Beknopte bibliografie

Gevelbord aan het P.J. Meertens Instituut in Amsterdam, foto, ca. 1980, Collectie Meertens, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 109811

• Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en in de eerste helft der zeventiende eeuw (Amsterdam, 1943).
• In het voetspoor van Henriette Roland Holst; radicalen en religieuze socialisten in Nederland (Alphen aan den Rijn, 1982).
• De betekenis van de Nederlandse familienamen (Naarden, 1943).
• met Anne de Vries, Th. van Schelven en Willem van Malsen, De Nederlandse volkskarakters (Kampen, 1938).
• Meertens over Zeeuwen; Zeeuwse studies uitgegeven naar aanleiding van zijn tachtigste verjaardag (Middelburg, 1979).

Biografieën

• P.B. Schuman, P.J. Meertens 1899-1985. Een documentatie. 1899-1956. Het literair tekort (Amsterdam, 2020).

Tekst Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Bekijk de originele tekst uit de Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Auteur

-P.J. Meertens, herz. J. Francke, 2017.

Bronnen

• Marlies Jongejan (et al.), Collectie P.J. Meertens (1899-1985): inventaris met betrekking tot persoonlijk leven, geschiedenis, volkskunde, dialect en letterkunde van Zeeland (Middelburg: Zeeuws Documentatiecentrum, 2007).