Heinkenszand (heinkijnssanc, Heinkijnssant, Heynckenssant E.a.)
| Heinkenszand (heinkijnssanc, Heinkijnssant, Heynckenssant E.a.) |
|---|
Inhoud
Het dorp: kenmerken
Dorp binnen de gemeente Borsele en bestuurscentrum daarvan; vóór de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1970 een zelfstandige gemeente in Zuid-Beveland, waarin de buurtschappen Oudelande, Rietsebosschen en 't Vlaandertje. Heinkenszand telt momenteel (2021) 5510 inwoners en is daarmee de grootste kern binnen de gemeente Borsele. Heinkenszand is ontstaan door bedijking van een opwas in het schorrengebied tussen Walcheren en Zuid-Beveland in de tweede helft van de 14e eeuw het is een tijdlang een eiland geweest.
Wapen
De geschiedenis van dit wapen is erg onduidelijk. Op de wapenkaart van Smallegange vinden we een gouden schild niet een rode haan op een groene heuvel. De avondmaalsbekers in de Hervormde kerk vertonen een soort eend. De wapenbevestiging van 31 juli 1817 spreekt van een 'vogel', die ook niet al te duidelijk werd afgebeeld, maar sindsdien is het steeds een blauwe reiger geweest. Het meest waarschijnlijk is het, dat het de bedoeling was een zaagbekeend uit te beelden.
Varia
Kermis in Heinkenszand op zaterdag en daarop volgende maandag, volgende op de tweede dinsdag na St.-Jan (24 juni). Er is een schutterssociëteit met een -concours op de kermisdagen.
Monumenten
Blasiuskerk
De neogotische R.K. kerk van de heilige Blasius werd in 1864 gebouwd op de plaats van het voormalige zeventiende eeuwse landhuis Barbestein. De poort met de beide leeuwen aan de dorpsstraat, de circelvormige vijver en de gracht herinneren nog aan het zeventiende eeuwse kasteelpark. De huidige Blasiuskerk staat precies op de symmetrieas van de voormalige kasteeltuin. Op het terrein zijn een aantal bijzondere elementen te vinden. Op initiatief van pastoor Teule werd in 1912 een Mariagrot gebouwd. Ook zijn in de loop der tijd een groot aantal bijzondere boomsoorten aangeplant, zoals een Atlasceder, verschillende Levensbomen en rode beuken. Op de begraafplaats staat de oudste treurbeuk van Nederland.
In 1998 is het Blasius-gebied ingrijpend opgeknapt. Het herstelplan heeft tot doel de belangrijkste historische structuren van het Blasius-gebied te bewaren. De gracht is gebaggerd en rondom zijn nieuwe lindebomen geplant. Tenslotte zijn bij de bijzondere bomen naambordjes aangebracht. De uitvoering van het herstelplan werd mogelijk gemaakt door de gemeente Borsele, de vrijwilligers van de parochie van de heilige Blasius te Heinkenszand en de stuurgroep Waardevol Cultuurlandschap de Zak van Zuid-Beveland.
Protestantse kerk
Het oorspronkelijk protestante kerkgebouw uit de 14e eeuw, voorzien van een oxaal, werd in 1843 gesloopt en vervangen door een N.H. waterstaatskerkje aan de dorpsstraat. In deze dorpskerk is een door Johannes Camhout (1737-1797) in Lodewijk XVIe stijl vervaardigd grafmonument voor Johanna van Dishoek (overleden 1766) en mr. Isaac Hurgronje (overleden 1776); voorts van een onbekende beeldhouwer, het grafmonument (uit 1719) voor de ambachtsheer Corneille de Perponcher Sedlnizky (overleden 1733). Het orgel uit 1788, in 1911 aangekocht, is van Nisse afkomstig.
Korenmolens
Beide korenmolens zijn ronde stenen bovenkruiers met schuin geschoorde stellingen: 'De Hoop' uit 1850, de andere, stellingmolen 'De Vijf Gebroeders' uit 1851. Op de plaats van de oude ridderhofstede Barbestein, bewoond door de Heren van Schengen, werd later een buitenplaats Barbestein gebouwd. Nu staat hier de R.K. Blasiuskerk. Van de tweede ridderhofstede, Watervliet (einde 18e eeuw afgebroken) is nog een deel bewaard gebleven in het huidige landgoed 'Landlust', nu natuurreservaat van de Stichting Het Zeeuwse Landschap; oppervlakte 4 ha. In 1977 zijn bij Watervliet tijdens bodemwerkzaamheden veel voorwerpen gevonden uit de hoogtijdagen van de buitenplaats, omstreeks 1660-1670.
Mariagrot
Geschiedenis
De eerste maal dat Heinkenszand in de teksten voorkomt, is in een oorkonde uit 1351, waarbij de graaf het ambacht van wijlen Dirk Danielsz. Verkoopt aan Jan Arend Dirksz. van 's-Heer Arendskerke. Een kapel wordt vermeld in 1405 en deze werd in 1456 tot parochiekerk verheven. Ze was naar alle waarschijnlijkheid een dochter van die van 's-Heer Arendskerke. De kerk was aan St.-Blasius gewijd; er was een vicarie gefundeerd voor alle heiligen. In de 19e eeuw is de oude kerk afgebroken en op haar plaats is de tegenwoordige Hervormde kerk verrezen. Reeds in 1579 plaatste de classis in Heinkenszand als predikant Galenus of Gheleijn van Oost, die uit Vlaanderen was geleend en in 1580 daarheen terugging Met de Reformatie ging het niet vlot. Eer het 1600 was, had deze gemeente reeds zes predikanten gekend. Verscheidene malen ging er een klacht naar Gecommitteerde Raden van Zeeland en naar de rentmeester Bewesten Schelde. De moeilijkheden scholen vooral in het feit dat de ambachtsheren rooms katholiek waren gebleven. In 1836 werd hier een, later ontbonden, Chr. afgescheiden gemeente gevestigd. In 1869 kwam er een Chr. Geref. kerk die in 1892 tot Geref. kerk werd.
Economie
Heinkenszand ligt in een landbouwstreek. Er is enige industrie, o.a. een timmerfabriek en constructiewerkplaatsen van landbouwwerktuigen, kooiwielen en zonweringen. Heinkenszand telt ook de laatste klompenmakerij van Zeeland.
Literatuur
- Chavannes, Oude Zeeuwse kerken.
- C. Dekker. Zuid-Beveland, 230.
- Ab Utrecht Dresselhuis, Wandelingen.
- Grijpink, Register op de parochiën.
- J.H. Kluiver, Historische orgels t972/3, 88-89.
- De Ruiter, Heinkenszand.
- A. de Smit, Gereformeerde kerk Borssele.
- Zelandia Illustrata III X, 99-104. Van den Berse,Waiervliet.
Auteur
Hulsbergen, Borghout, J.A. Trimpe Burger. Herzien: W. van Gorsel, 2021.
